کم‌خونی ناشی از فقر آهن

نوشته شده توسط : دکتر دانیالی

کم‌خونی ناشی از فقر آهن

در این مطلب از سری مجلات پزشکی بخش سلامتی در سایت داروخانه دکتر دانیالی می‌پردازیم به:

کم‌خونی ناشی از فقر آهن به دلیل کمبود آهن، اغلب به دلیل از دست دادن خون و بارداری اتفاق می افتد که با قرص های آهنِ تجویز شده توسط پزشک عمومی و یا خوردن غذاهای غنی از آهن درمان می‌شود.

شما میتوانید با توجه به علائم زیر بررسی کنید ‌که آیا کم خونی فقر آهن دارید یا نه؟

علائم می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

خستگی و کمبود انرژی
تنگی نفس
ضربان قلب قابل توجه
رنگ پریدگی پوست

در صورت داشتن علامت میتوانید به پزشک مراجعه کنید. پزشک عمومی از شما سوالاتی در مورد سبک زندگی و سابقه پزشکیتان میپرسد.

اگر دلیل کم خونی شما مشخص نشود، ممکن است آزمایشاتی را برای مشخص کردن علت کم خونی انجام دهد. همچنین ممکن است شما را برای بررسی بیشتر به یک متخصص ارجاع دهد.

آزمایش خون برای کم خونی فقر آهن:

پزشک عمومی معمولا یک آزمایش کامل خون را تجویز میکند. با این کار مشخص میشود که تعداد گلبول های قرمز خون، طبیعی است یا خیر. برای آمادگی و انجام این تست نیازی به آمادگی خاصی نیست.

کم خونی فقر آهن متداول ترین نوع کم خونی است. انواع دیگری مانند کمبود ویتامین B12 و کم خونی فولات وجود دارد که آزمایش خون آنها را نیز بررسی می کند.

فواید آهن برای بدن

آهن یک ماده معدنی ضروری و مغذی برای بدن است که دارای نقش های متعددی در بدن، از جمله انتقال اکسیژن در خون، می‌باشد. آهن بخشی از هموگلوبین است که اکسیژن را در خون جابه‌جا می‌کند. انتقال اکسیژن و کربن دی اکساید، در فراهم نمودن انرژی لازم برای ادامه حیات روزمره ضروری است. آهن نقش مهمی را در متابولیسم انرژی بر عهده دارد و در بسیاری از آنزیم‌ها مورد نیاز است.

بدون آهن، بدن انسان قادر نیست گلبول‌های قرمز سالم بسازد تا اکسیژن کافی را به تمام نقاط بدن برساند. کمبود آهن باعث ایجاد نوعی کم خونی یا آنمی (کاهش سطح گلبول های قرمز خون) می‌شود.

برخی از مهم‌ترین نقش‌های آهن در بدن عبارت‌اند از:

انتقال اکسیژن
مشارکت در ساخت پروتئین میوگلوبین (پروتئینی که به ذخیره اکسیژن در سلول‌های عضلانی کمک می‌کند)
مشارکت در ساخت آنزیم‌ها
کمک به عملکرد صحیح سیستم ایمنی و مبارزه با عفونت‌ها

کم خونی چیست؟

کم‌خونی وضعیتی است که در آن بدن گلبول‌های قرمز سالم و کافی ندارد. این وظیفه گلبول‌های قرمز خون است که اکسیژن کافی را به بافت‌های بدن برسانند. در واقع، به کاهش تعداد گلبول های قرمز خون (RBC)یا هموگلوبین پایین، کم‌خونی (Anemia) گفته می‌شود.

انواع مختلفی از کم‌خونی وجود دارد زیرا کم‌خونی می‌تواند ناشی از دلایل مختلف باشد. کمبود آهن به دلیل خونریزی (‌از جمله قاعدگی‌های سنگین) و بارداری یکی از شایع ترین علل کم خونی است.

کم‌خونی ناشی از فقر آهن زمانی رخ می‌دهد که بدن فرد آهن کافی نداشته باشد و شایع‌ترین شکل کم‌خونی در جهان به شمار می‌آید. بدون آهن، خون نمی‌تواند اکسیژن را به طور موثر حمل کند و به همین دلیل فرد دچار ضعف و بی‌حالی می‌شود.

از دیگر علل کم‌خونی می‌توان به سرطان، بیماری‌های التهابی مزمن مثل کولیت‌اولسراتیو و کرون و اختلال‌های ارثی اشاره نمود.

کم خونی فقر آهن چگونه اتفاق می افتد؟

کم‌خونی ناشی از فقر آهن متداول ترین نوع کم خونی است و زمانی اتفاق می افتد که در بدن به میزان کافی ماده معدنی آهن وجود ندارد. بدن برای ساختن هموگلوبین نیاز به آهن دارد. هموگلوبین (Hb) پروتئین موجود در گلبول‌های قرمز (RBC) است که به حمل اکسیژن به اندام‌ها و بافت‌های بدن کمک می‌کند. اگر هموگلوبین بدن کم شود، گلبول‌های قرمز کمتر و کوچک‌تر تولید می‌شوند.

وقتی آهن کافی در جریان خون وجود نداشته باشد، بدن نمی تواند مقدار اکسیژن مورد نیاز را دریافت نماید. با اینکه این بیماری شایع است اما بسیاری از افراد نمی دانند که دچار کم خونی فقر آهن هستند زیرا ممکن است سالها علائم آن را داشته باشید بدون آنکه علائم را بدانید.

حدود یک‌سوم جمعیت جهان دچار کمبود آهن هستند. زنان نسبت به مردان بیشتر در معرض خطر کمبود آهن هستند. دلایل اصلی کم‌خونی فقر آهن در بزرگسالان، خونریزی و بروز شرایطی است که مانع از جذب آهن در بدن می‌شود. مهم‌ترین علت کم خونی فقر آهن در زنان، از دست دادن آهن خون به علت قاعدگی زیاد و یا بارداری است. گاهی یک رژیم غذایی ضعیف، مبتلا به بیماری روده ای یا خونریزی در دستگاه گوارش بر چگونگی جذب آهن در بدن تاثیر می گذارد.

مکمل های آهن راهی عالی برای رفع کمبود آهن بدن هستند به خصوص اگر تغییرات رژیم غذایی قادر به جایگزینی آهن کافی برای بدن نباشد. آهن را می‌توان از غذا و مکمل ها دریافت کرد. منابع غذایی آهن گوشت قرمز، مرغ، تخم‌مرغ، میوه‌ها، سبزیجات سبز و نان غنی‌شده است.

درمان کم خونی فقر آهن:

هنگامی که دلیل کم خونی شما مشخص شد پزشک شما درمان را شروع می‌کند. اگر آزمایش خون شما نشان دهد که تعداد گلبول های قرمز خون شما کم است، برای شما قرص های آهن تجویز میکند تا آهن کافی در بدن جایگزین شود.

قرص های تجویز شده قوی تر از مکمل هایی هستند که از داروخانه ها خریداری می کنید و البته باید حدود ۶ماه آنها را مصرف نمایید.

نوشیدن آب پرتقال پس از مصرف قرص آهن ممکن است به بدن در جذب آهن کمک کند.

برخی از افراد عوارض جانبی دارند مانند:

یبوست یا اسهال
درد شکم
سوزش سر دل
احساس بیماری
مدفوع سیاه رنگ

قرص ها را با غذا یا بلافاصله بعد از غذا بخورید تا احتمال بروز عوارض جانبی کاهش یابد. (مصرف قرص ها مهم است، حتی اگر عوارض جانبی داشته باشید.)

قرص های مکمل آهن را از دسترس کودکان دور نگه دارید. مصرف بیش از حد آن در کودکان میتواند سمی و کشنده باشد.

پزشک شما ممکن است طی چند ماه بعدی آزمایش خون را مجدد انجام دهد تا میزان نرمال بودن آهن در بدن بررسی شود.

کارهایی که میتوانید خودتان انجام دهید:

اگر رژیم شما تا حدی باعث کم خونی فقر آهن باشد، پزشک به شما میگوید چه غذاهایی سرشار از آهن هستند بنابراین میتوانید مقدار بیشتری از آنها را بخورید.

مواد غذایی که حاوی آهن هستند شامل:

سبزیجاتی که برگ سبز تیره دارند مانند شاهی و کلم پیچ
غلات و نان غنی شده
گوشت
حبوبات(لوبیا، نخود فرنگی، عدس)

مواد غذایی که در صورت کمبود آهن توصیه نمی‌شود شامل:

چای
قهوه
شیر و لبنیات
غذاهایی با مقادیر بالای اسید فیتیک، مانند غلات سبوس دارکه میتواند مانع جذب آهن از سایر غذاها و قرص ها شود.

مقادیر زیادی از این غذاها و نوشیدنی ها جذب آهن را برای بدن دشوار تر میکند. اگر برایتان سخت است که بتوانید آهن را در رژیم غذایی خود بگنجانید، ممکن است به یک متخصص تغذیه ارجاع داده شوید.

علل کم خونی فقر آهن:

اگر باردار هستید، کم خونی فقر آهن اغلب به دلیل کمبود آهن در رژیم غذایی شما ایجاد میشود. قاعدگی های سنگین و بارداری از دلایل بسیار شایع کم خونی فقر آهن است. قاعدگی سنگین را میتوان با دارو درمان کرد. برای افرادی که پریود آنها متوقف شده است، کم خونی فقر آهن میتواند نشانه خون ریزی در معده و روده باشد.

از دیگر عوامل کم خونی فقر آهن می توان به موارد زیر اشاره کرد:

مصرف ضد التهاب غیر استروئیدی

قرص هایی مانند ایبوپروفن و آسپرین

زخم معده

تورم روده ی بزرگ (کولیت) یا مری

هموروئید

سرطان روده یا معده (اما این مورد کمتر اتفاق می افتد.)

هر شرایط یا عملکرد دیگری که باعث از دست دادن خون بشود میتواند منجر به کم خونی فقر آهن شود.

تجویز مکمل آهن: خوراکی یا تزریقی

مکمل‌های آهن به بازیابی سطح آهن در بدن کمک می‌کند. ممکن است برای چندین ماه نیاز به مصرف مکمل‌ آهن داشته باشید. همچنین اگر پزشک شما تشخیص دهد که علاوه بر کمبود آهن، در سایر ویتامین‌ها و مواد معدنی هم کمبود دارید، ممکن است مولتی‌ویتامین را نیز برایتان تجویز نماید.

برای مصرف مکمل آهن و انتخاب نوع مناسب، قبل از هر چیز ابتدا باید علت کمبود آهن را مشخص نمود و سپس درمان لازم را برای آن انجام داد. از آنجا که کمبود آهن و کم‌خونی ناشی از آن می‌تواند ناشی از دلایل مختلفی باشد، تعیین و درمان علت بسیار مهم است تا آهن بدن همچنان از بین نرود و درصورت ابتلا به هر بیماری جدی (مثل سرطان روده بزرگ)، آن بیماری هم خیلی زود درمان شود.

کمبود آهن با تجویز مکمل‌های آهن، که می‌توانند به صورت خوراکی یا تزریقی باشند، درمان می‌شود. همان طور که گفته شد، آهن به بدن کمک می‌کند تا ذخایر آهن خود را بازسازی و هموگلوبین (Hb) بیشتری تولید کند. در موارد نادر کم‌خونی شدید هم تزریق خون انجام می‌شود.

انتخاب بین آهن خوراکی و تزریقی به عوامل مختلفی از جمله شدت کم‌خونی، علت کمبود آهن و این‌که آیا آهن خوراکی به خوبی توسط بیمار تحمل می شود یا نه بستگی دارد. به طور کلی:

آهن خوراکی در بیشتر افراد مبتلا به کم‌خونی فقر آهن و فقر‌ آهن بدون کم‌خونی استفاده می‌شود.

چه قدر زمان می برد تا کمبود آهن یا کم‌خونی فقر آهن درمان شود؟

ادامه درمان با مکمل آهن تا زمانی که هموگلوبین، هماتوکریت (Hematocrit) (درصد حجمی گلبول‌های قرمز در خون) و ذخایر آهن به حالت عادی برگردند توصیه می‌شود. البته باید توجه داشت که طول دوره درمان بر اساس شرایط هر فرد ممی تواند متفاوت باشد و توسط پزشک معالج مشخص می‌گردد.

به طور کلی با توجه به عوارض مهم کمبود آهن و کم‌خونی ناشی از فقر آهن باید از علت‌های احتمالی این شرایط و اهمیت درمانش آگاه باشیم.

آیا فقر آهن خطرناک است؟

کمبود آهن به‌خودی‌خود مشکل خطرناک و جدی نیست، اما در صورت عدم درمان، می‌تواند مشکلات مختلفی را به وجود آورد. کمبود آهن درمان نشده مشکلاتی مثل خستگی مفرط، سندرم پای بی‌قرار، مشکلات و عوارض قلبی، عوارض بارداری و تأخیر در رشد کودکان را سبب می‌شود.

همچنین کمبود آهن و کم‌خونی ناشی از آن ممکن است شرایط دیگر بیماری‌ها را مزمن کرده و روند درمان با مشکل مواجه شود. کم‌خونی فقر آهن در صورت عدم درمان می‌‌تواند منجر به بروز عوارضی مانند اختلال در رشد و تکامل کودکان، مشکلات دوران بارداری و دیگر اختلالات سلامتی شود، بنابراین لازم است توسط پزشک درمان شود.