HCT در آزمایش خون: بررسی اهمیت و نقش آن در سلامت
HCT در آزمایش خون (هماتوکریت) درصد گلبول‌های قرمز خون را در کل حجم خون اندازه‌گیری می‌کند. این تست، بخشی از آزمایش کامل خون (CBC) است که برای ارزیابی سلامت عمومی و تشخیص بیماری‌های خاص استفاده می‌شود. گلبول‌های قرمز نقش حیاتی در حمل اکسیژن از ریه‌ها به بافت‌های بدن و بازگرداندن دی‌اکسیدکربن به ریه‌ها دارند. میزان هماتوکریت به پزشکان کمک می‌کند تا کارایی خون در حمل اکسیژن و سلامت کلی فرد را بررسی کنند.
در این مطلب می خوانید
اهمیت آزمایش HCT
مقادیر نرمال هماتوکریت برای مردان حدود ۴۰ تا ۵۴ درصد و برای زنان بین ۳۶ تا ۴۸ درصد است. سطوح پایین یا بالا نشان‌دهنده مشکلات بهداشتی مختلفی است:
به نقل از سایت my.clevelandclinic.org آزمایس هماتوکریت اینگونه تعریف شده است:
A hematocrit test is a simple blood test that measures the percentage of red blood cells in your blood. Red blood cells are important because they carry oxygen throughout your body. Test results showing low or high hematocrit levels may be signs of blood disorders or other medical conditions.
آزمایش هماتوکریت یک آزمایش خون ساده است که درصد گلبول‌های قرمز خون شما را اندازه‌گیری می‌کند. گلبول‌های قرمز مهم هستند زیرا اکسیژن را در سراسر بدن شما حمل می‌کنند. نتایج این آزمایش که نشان‌دهنده سطوح پایین یا بالای هماتوکریت باشد، ممکن است نشانه‌ای از اختلالات خونی یا سایر شرایط پزشکی باشد.
سطح پایین هماتوکریت (کم‌خونی)
این حالت ممکن است به دلیل کمبود آهن، ویتامین B12 یا اسید فولیک، خونریزی داخلی، یا بیماری‌های مزمنی مانند بیماری کلیوی و سرطان رخ دهد. کمبود گلبول‌های قرمز باعث کاهش اکسیژن‌رسانی به بافت‌های بدن می‌شود و فرد را دچار ضعف، خستگی و تنگی نفس می‌کند.
سطح پایین هماتوکریت به معنای کاهش درصد گلبول‌های قرمز در حجم خون است. این وضعیت ممکن است نشانه‌ای از مشکلات زیر باشد:
- کم‌خونی: شایع‌ترین علت کاهش هماتوکریت، کم‌خونی است که می‌تواند به دلیل کاهش تولید گلبول‌های قرمز یا تخریب آن‌ها رخ دهد .
- خونریزی: از دست دادن خون، چه به دلیل خونریزی داخلی و چه خارجی، باعث کاهش تعداد گلبول‌های قرمز می‌شود.
- کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی: فقر آهن یا ویتامین B12 می‌تواند باعث کاهش تولید گلبول‌های قرمز شود .
- بیماری‌های مزمن: برخی از بیماری‌های مزمن مانند بیماری‌های کلیوی یا سرطان می‌توانند تولید گلبول‌های قرمز را مختل کنند.
سطح بالای هماتوکریت
این وضعیت ممکن است به دلیل کم‌آبی بدن، بیماری قلبی یا ریوی، و یا پلی‌سیتمی ورا (بیماری‌ای که منجر به تولید بیش‌ازحد گلبول‌های قرمز می‌شود) رخ دهد. این حالت باعث غلظت خون شده و ممکن است خطر لخته‌شدن خون و مشکلات قلبی-عروقی را افزایش دهد. سطح بالای هماتوکریت به معنای افزایش درصد گلبول‌های قرمز در حجم کل خون است. تست هماتوکریت یکی از انواع آزمایش ضروری برای آقایان است. این وضعیت می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد و ممکن است به مشکلات زیر اشاره کند:
- کم آبی بدن: از دست دادن آب بدن می‌تواند غلظت گلبول‌های قرمز را افزایش دهد و به هماتوکریت بالا منجر شود.
- بیماری‌های ریه: مشکلات ریوی مثل بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD) باعث کاهش اکسیژن خون و تحریک تولید بیشتر گلبول‌های قرمز می‌شود.
- زندگی در ارتفاعات بالا: بدن برای جبران کمبود اکسیژن در ارتفاعات، تولید گلبول‌های قرمز را افزایش می‌دهد.
- بیماری‌های مغز استخوان: برخی بیماری‌ها مانند پلی‌سیتمی ورا منجر به تولید بیش از حد گلبول‌های قرمز می‌شوند. در مقاله تومور مغزی اطلاعات جامعی در این باره بیان شده است.
سطح بالای هماتوکریت می‌تواند باعث غلیظ شدن خون شده و خطر لخته‌های خونی، سکته و مشکلات قلبی را افزایش دهد.
عوامل تأثیرگذار بر سطح HCT
مقادیر هماتوکریت (HCT) به عوامل مختلفی همچون سن و جنسیت بستگی دارد. به طور کلی:
- سن: محدوده طبیعی هماتوکریت با افزایش سن تغییر می‌کند. در کودکان مقادیر پایین‌تری نسبت به بزرگسالان دیده می‌شود و با رشد آن‌ها، سطح هماتوکریت به تدریج افزایش می‌یابد.
- جنسیت: مردان به طور معمول سطح هماتوکریت بالاتری نسبت به زنان دارند. این به دلیل تفاوت در میزان هورمون‌ها (به ویژه تستوسترون) و نیازهای متفاوت بدن به اکسیژن است.
- وضعیت بارداری: در زنان باردار معمولاً هماتوکریت کاهش می‌یابد، زیرا حجم پلاسما افزایش می‌یابد و این تغییر باعث کاهش غلظت نسبی گلبول‌های قرمز می‌شود.
- ارتفاع: زندگی در ارتفاعات بالا باعث افزایش سطح هماتوکریت (HCT) در خون می‌شود. در ارتفاعات، سطح اکسیژن کاهش می‌یابد و بدن برای جبران این کمبود، تولید گلبول‌های قرمز بیشتری را تحریک می‌کند. این افزایش گلبول‌های قرمز منجر به بالا رفتن هماتوکریت می‌شود تا بتواند اکسیژن بیشتری به بافت‌های بدن برساند. این وضعیت اغلب در افرادی که در مناطق مرتفع زندگی می‌کنند یا به تازگی به این مناطق مهاجرت کرده‌اند مشاهده می‌شود. این مکانیسم به بدن کمک می‌کند تا با شرایط کاهش اکسیژن سازگار شود
- آب‌رسانی بدن: آب‌رسانی بدن تأثیر مستقیمی بر سطح هماتوکریت (HCT) دارد. وقتی بدن دچار کم‌آبی می‌شود، حجم پلاسما کاهش می‌یابد، در نتیجه غلظت گلبول‌های قرمز افزایش یافته و سطح HCT بالاتر می‌رود. به عبارت دیگر، کم‌آبی بدن باعث می‌شود HCT به‌صورت کاذب افزایش یابد، حتی اگر تعداد گلبول‌های قرمز تغییر نکرده باشد .
از سوی دیگر، هیدراته نگه داشتن بدن و آب‌رسانی مناسب، حجم پلاسما را افزایش داده و سطح HCT را به حد طبیعی بازمی‌گرداند
چگونه آزمایش HCT انجام می‌شود؟
آزمایش HCT از طریق نمونه‌گیری خون انجام می‌شود. معمولاً خون از بازو یا دست گرفته می‌شود و در لوله آزمایش مخصوص قرار داده می‌شود. سپس نمونه در دستگاه‌های آزمایشگاهی تجزیه و تحلیل می‌شود تا نسبت گلبول‌های قرمز به کل خون محاسبه گردد. این آزمایش در کنار سایر تست‌های خون مانند شمارش گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها به تشخیص دقیق‌تر وضعیت بیمار کمک می‌کند.
آزمایش HCT یا هماتوکریت بخشی از آزمایش شمارش کامل خون (CBC) است و برای تعیین نسبت گلبول‌های قرمز به حجم کل خون انجام می‌شود. برای انجام این آزمایش مراحل زیر دنبال می‌شود:
- نمونه‌گیری خون: این آزمایش معمولاً با گرفتن نمونه خون از ورید بازو انجام می‌شود. یک سوزن استریل وارد رگ شده و مقدار کمی خون درون لوله جمع‌آوری می‌شود.
- سانتریفیوژ: خون گرفته شده به دستگاه سانتریفیوژ منتقل می‌شود تا گلبول‌های قرمز از پلاسما جدا شوند. این کار باعث ته‌نشینی گلبول‌های قرمز شده و حجم آن‌ها مشخص می‌شود.
- نتیجه‌گیری: درصد گلبول‌های قرمز نسبت به حجم کل خون محاسبه و نتایج به صورت درصد گزارش می‌شود.
در آزمایش خون HCT پایین بود
پایین بودن HCT (هماتوکریت) در آزمایش خون به معنای کاهش درصد گلبول‌های قرمز در حجم کل خون است. این وضعیت ممکن است نشان‌دهنده مشکلات و شرایط زیر باشد:
- کم‌خونی: کاهش هماتوکریت به طور معمول با کم‌خونی مرتبط است که می‌تواند ناشی از کاهش تولید گلبول‌های قرمز یا از دست دادن خون باشد.
- کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی: کمبود ویتامین B12 یا فولات ممکن است باعث کاهش تولید گلبول‌های قرمز و در نتیجه کاهش HCT شود.
- از دست دادن خون: خونریزی‌های داخلی یا خارجی نیز می‌توانند منجر به پایین آمدن HCT شوند .
- بیماری‌های مزمن: برخی بیماری‌های مزمن مانند نارسایی کلیه یا سرطان‌ها ممکن است سطح HCT را کاهش دهند.
علائم شایع کاهش HCT شامل ضعف، خستگی، سردرد، تنگی نفس و سردی دست و پاها است
در آزمایش خون HCT بالا بود
بالا بودن HCT (هماتوکریت) در آزمایش خون به معنای افزایش غیرطبیعی نسبت گلبول‌های قرمز به حجم کل خون است. این وضعیت ممکن است به دلایل مختلف رخ دهد:
- کم آبی بدن: کمبود مایعات باعث غلیظ شدن خون و افزایش نسبت گلبول‌های قرمز می‌شود .
- بیماری‌های ریوی: برخی مشکلات ریوی مانند بیماری انسداد مزمن ریه (COPD) ممکن است باعث افزایش HCT شوند، زیرا بدن سعی می‌کند کمبود اکسیژن را جبران کند.
- اختلالات مغز استخوان: در برخی موارد، تولید بیش از حد گلبول‌های قرمز در مغز استخوان می‌تواند باعث افزایش هماتوکریت شود.
- افزایش خطر لخته شدن خون: بالا بودن هماتوکریت می‌تواند باعث افزایش غلظت خون شود که خطر ایجاد لخته‌های خونی و ترومبوز را بالا می‌برد.
اگر آزمایش خون بارداری HCT پایین بود
در دوران بارداری، پایین بودن سطح HCT (هماتوکریت) یک موضوع رایج است و معمولاً به دلیل افزایش حجم خون و کاهش غلظت گلبول‌های قرمز در نتیجه نیازهای متابولیک و غذایی مادر و جنین رخ می‌دهد. این وضعیت می‌تواند ناشی از عوامل زیر باشد:
- افزایش حجم خون: بدن مادر به منظور تأمین مواد مغذی و اکسیژن برای جنین، حجم خون را افزایش می‌دهد، که ممکن است منجر به کاهش هماتوکریت شود .
- کم‌خونی: بارداری می‌تواند خطر کم‌خونی را افزایش دهد که ممکن است با کاهش HCT همراه باشد .
- نتایج بارداری: هماتوکریت پایین در مادر می‌تواند به نتایج بدی در بارداری منجر شود و به همین دلیل زنان باردار باید به دقت تحت نظر قرار گیرند.
با این حال، مشاوره با پزشک و انجام آزمایش‌های تکمیلی برای تشخیص دقیق و مدیریت مناسب ضروری است.
به نقل از سایت medlineplus.gov در بارداری اگر آزمایش HCT پایین بود:
That’s because your body responds to low oxygen levels by making more red blood cells so that you get the oxygen you need.
Pregnancy can cause a low hematocrit. That’s because the body has more fluid than normal during pregnancy, which decreases the percentage that’s made of red blood cells.
این به این دلیل است که بدن شما در پاسخ به کاهش سطح اکسیژن، گلبول‌های قرمز بیشتری تولید می‌کند تا اکسیژن مورد نیاز شما تأمین شود.
بارداری می‌تواند باعث کاهش هماتوکریت شود. این به این دلیل است که در دوران بارداری، بدن مایعات بیشتری نسبت به حالت عادی دارد که درصد گلبول‌های قرمز را کاهش می‌دهد.
قبل از آزمایش HCT چه کار کنیم؟
قبل از انجام آزمایش HCT (هماتوکریت)، رعایت چند نکته مهم است که به دقت نتایج کمک می‌کند:
- نوشیدن آب کافی: اطمینان حاصل کنید که به اندازه کافی آب می‌نوشید تا از کم‌آبی جلوگیری کنید. کم‌آبی می‌تواند منجر به افزایش سطح هماتوکریت شود.
- رژیم غذایی: از خوردن غذاهای سنگین و چرب در روز قبل از آزمایش پرهیز کنید. همچنین، اگر مشکوک به کمبود ویتامین‌ها یا مواد معدنی هستید، با پزشک خود مشورت کنید.
- اجتناب از ورزش سنگین: فعالیت‌های بدنی شدید قبل از آزمایش ممکن است بر نتایج تأثیر بگذارد، بنابراین بهتر است چند روز قبل از آزمایش از تمرینات شدید پرهیز کنید.
- مشاوره با پزشک: در صورت مصرف داروهای خاص یا داشتن شرایط پزشکی، با پزشک خود مشورت کنید تا هرگونه تأثیر احتمالی بر نتایج آزمایش را بررسی کنید .
با رعایت این نکات، می‌توانید به دقت و صحت نتایج آزمایش HCT خود کمک کنید.
در چه شرایطی باید آزمایش HCT انجام دهیم
اندازه‌گیری درصد گلبول‌های قرمز خون نسبت به حجم کل خون استفاده می‌شود و در شرایط زیر باید انجام شود:
- کم‌خونی: یکی از شایع‌ترین دلایل درخواست آزمایش HCT، بررسی کم‌خونی است. این آزمایش می‌تواند به پزشکان کمک کند تا وضعیت گلبول‌های قرمز بیمار را ارزیابی کنند.
- بیماری‌های زمینه‌ای: در صورت وجود بیماری‌های کلیوی، انواع سرطان، یا انسداد ریه، پزشک ممکن است این آزمایش را درخواست کند تا وضعیت سلامت عمومی بیمار را بررسی کند .
- کنترل وضعیت درمانی: برای نظارت بر تأثیر درمان‌های خاص و تغییرات در وضعیت خونی بیمار، این آزمایش می‌تواند مفید باشد .
- علائم غیرمعمول: در صورت بروز علائم غیرمعمول مانند خستگی شدید، سرگیجه، یا تنگی نفس، پزشک ممکن است آزمایش HCT را برای تشخیص مشکلات خونی تجویز کند.
انجام این آزمایش به پزشک کمک می‌کند تا تشخیص دقیق‌تری از وضعیت سلامت بیمار داشته باشد.
نتیجه‌گیری
آزمایش HCT یکی از ابزارهای مهم برای ارزیابی سلامت خون و تشخیص بیماری‌های خونی است. پزشکان با توجه به نتایج این آزمایش می‌توانند راهکارهای درمانی مناسب برای هر بیمار را تعیین کنند. بالا یا پایین بودن سطح هماتوکریت ممکن است نشان‌دهنده مشکلات جدی سلامتی باشد که نیاز به بررسی بیشتر دارد.
