چگونه بیماری کلیوی را تشخیص دهیم و از آن پیشگیری کنیم؟

کلیه‌ها به‌عنوان یکی از اعضای حیاتی بدن، نقش مهمی در تنظیم مواد معدنی، دفع سموم و حفظ تعادل مایعات ایفا می‌کنند. با این حال، سبک زندگی ناسالم، بیماری‌های مزمن و عوامل ژنتیکی می‌توانند عملکرد این اندام‌ها را مختل کنند و منجر به بیماری‌ کلیوی شوند. شناخت علل و علائم این بیماری‌ها و همچنین آگاهی از روش‌های درمان و پیشگیری، می‌تواند به حفظ سلامت کلیه‌ها و بهبود کیفیت زندگی کمک کند. در این مقاله، نگاهی جامع به بیماری‌های کلیوی، علائم، عوامل خطر و راهکارهای مقابله با آن خواهیم داشت.

بیماری کلیوی چیست؟

کلیه ها یک جفت اندام به اندازه ی یک مشت هستند که در پایین قفسه سینه قرار دارند. در هر طرف ستون فقرات یک کلیه وجود دارد. عملکرد صحیح کلیه ها برای داشتن بدنی سالم ضروری هستند. آنها عمدتاً مسئول فیلتر کردن مواد زائد، آب اضافی و سایر ناخالصی ها از خون هستند. این سموم در مثانه ذخیره می شوند و سپس در حین ادرار خارج می شوند.

کلیه ها همچنین میزان PH، نمک و پتاسیم را در بدن تنظیم می کنند. آنها هورمون هایی تولید می کنند که فشار خون را تنظیم می کنند (هورمون آنژیوتانسین) و تولید گلبول های قرمز را کنترل می کنند (هورمون اریتروپوئتین). کلیه ها حتی ویتامین D را فعال می کنند که به جذب کلسیم در بدن کمک می کند.

بیناری کلیوی زمانی اتفاق می افتد که کلیه های شما آسیب دیده و نتوانند عملکرد خود را انجام دهند. آسیب ممکن است ناشی از دیابت، فشار خون بالا و سایر شرایط طولانی مدت (مزمن) باشد. بیماری کلیوی می تواند منجر به سایر مشکلات سلامتی از جمله استخوان های ضعیف، آسیب عصبی و سوء تغذیه شود.

گر بیماری با گذشت زمان بدتر شود، ممکن است کلیه ها به طور کامل از کار بیفتند. این بدان معنی است که برای انجام عملکرد کلیه ها به دیالیز نیاز است. دیالیز درمانی است که خون را با استفاده از دستگاه تصفیه می کنند. دیالیز نمی تواند بیماری کلیوی را درمان کند، اما می تواند عمر شما را طولانی کند.

انواع و علل بیماری کلیوی چیست؟

بیماری‌های کلیوی به عنوان یکی از مشکلات جدی سلامتی می‌توانند به دلایل مختلفی از جمله عوامل ژنتیکی، بیماری‌های مزمن مانند دیابت و فشار خون بالا یا حتی سبک زندگی ناسالم ایجاد شوند. این بیماری‌ها در انواع مختلفی ظاهر می‌شوند که هر یک دلایل و تاثیرات متفاوتی بر عملکرد کلیه‌ها دارند. آشنایی با انواع و علل بیماری کلیوی می‌تواند گامی مهم در جهت پیشگیری و مدیریت این مشکلات باشد. در ادامه، نگاهی دقیق‌تر به رایج‌ترین انواع بیماری کلیوی و عوامل زمینه‌ساز آن‌ها خواهیم داشت.

نارسایی مزمن کلیه

شایع ترین شکل بیماری کلیوی، نارسایی مزمن کلیه است. بیماری مزمن کلیه یک بیماری طولانی مدت است که با گذشت زمان بهبود نمی یابد. معمولاً به دلیل فشار خون بالا ایجاد می شود. فشار خون بالا برای کلیه ها خطرناک است زیرا می تواند فشار روی گلومرول ها که واحدهای تصفیه کننده ی خون هستند را افزایش دهد. گلومرول ها رگ های خونی ریز در کلیه ها هستند که خون در آنها تمیز می شود. با گذشت زمان، افزایش فشار به این عروق آسیب می رساند و عملکرد کلیه شروع به کاهش می کند. عملکرد کلیه در نهایت به حدی بدتر می شود که کلیه ها دیگر نمی توانند کار خود را به درستی انجام دهند. در این صورت فرد باید دیالیز شود. دیالیز مایعات و مواد زائد اضافی را از خون فیلتر می کند. دیالیز می تواند به درمان بیماری کلیوی کمک کند، اما نمی تواند آن را درمان کند. پیوند کلیه بسته به شرایط بیماری، ممکن است گزینه درمانی دیگری باشد.

دیابت همچنین یکی از دلایل اصلی بیماری مزمن کلیوی است. دیابت گروهی از بیماری هاست که باعث افزایش قند خون می شود. افزایش سطح قند در خون به مرور زمان به رگ های خونی کلیه ها آسیب می رساند. این بدان معنی است که کلیه ها نمی توانند خون را به درستی تمیز کنند.

نارسایی مزمن کلیه

سنگ کلیه

سنگ کلیه یکی دیگر از مشکلات شایع کلیه است. آنها زمانی رخ می دهند که مواد معدنی و سایر مواد موجود در خون در کلیه ها متبلور شده و توده های جامد (سنگ) را تشکیل می دهند. سنگ کلیه معمولاً هنگام دفع ادرار از بدن خارج می شود. دفع سنگ کلیه می تواند بسیار دردناک باشد، اما به ندرت باعث ایجاد مشکلات مهم می شود.

گلومرولونفریت

گلومرولونفریت التهاب گلومرول ها است. گلومرول ها ساختارهای بسیار کوچکی در داخل کلیه ها هستند که خون را فیلتر می کنند. گلومرولونفریت می تواند ناشی از عفونت ها، داروها یا اختلالاتی باشد که در حین یا اندکی پس از تولد (ناهنجاری های مادرزادی) رخ می دهد. اغلب به خودی خود بهتر می شود.

به نقل از سایت www.mayoclinic.org   گلومرولونفریت تعریف زیر را دارد:

Glomerulonephritis (gloe-MER-u-loe-nuh-FRY-tis) is inflammation of the tiny filters in the kidneys (glomeruli). The excess fluid and waste that glomeruli (gloe-MER-u-lie) remove from the bloodstream exit the body as urine. Glomerulonephritis can come on suddenly (acute) or gradually (chronic).

گلومرولونفریت (گلومرولو-نفریت) به معنای التهاب فیلترهای کوچک کلیه‌ها (گلومرول‌ها) است. مایعات اضافی و مواد زائدی که گلومرول‌ها از جریان خون جدا می‌کنند، از طریق ادرار از بدن دفع می‌شوند. گلومرولونفریت می‌تواند به صورت ناگهانی (حاد) یا تدریجی (مزمن) بروز کند.

بیماری کلیه پلی‌کیستیک

بیماری کلیه پلی کیستیک یک اختلال ژنتیکی است که باعث ایجاد کیست های متعدد (کیسه های کوچک مایع) در کلیه ها می شود. این کیست ها می توانند در عملکرد کلیه اختلال ایجاد کنند و باعث نارسایی کلیه شوند. توجه به این نکته مهم است که کیست های کلیوی فردی نسبتاً رایج و تقریباً همیشه بی ضرر هستند ولی بیماری کلیه پلی کیستیک یک بیماری جداگانه و جدی تر است.

عفونت های دستگاه ادراری

عفونت های دستگاه ادراری (UTIs) عفونت های باکتریایی هر قسمت از سیستم ادراری هستند. عفونت های مثانه و مجرای ادرار شایع ترین هستند. آنها به راحتی قابل درمان هستند و به ندرت منجر به مشکلات سلامتی بیشتری می شوند. با این حال، در صورت عدم درمان، این عفونت ها می توانند به کلیه ها سرایت کرده و باعث نارسایی کلیه شوند.

علائم بیماری کلیوی چیست؟

بیماری کلیوی وضعیتی است که می تواند به راحتی تا زمانی که علائم شدید شود، مورد توجه قرار نگیرد. علائم زیر علائم هشدار دهنده اولیه هستند که ممکن است در حال ابتلا به بیماری کلیوی باشید:

• خستگی
• مشکل در تمرکز
• مشکل خواب
• اشتهای ضعیف
• گرفتگی عضلات
• ورم پاها و مچ پا
• پف دور چشم در صبح
• پوست خشک و پوسته پوسته شده
• تکرر ادرار، به خصوص در اواخر شب

علائم شدیدی که می تواند به معنای پیشرفت بیماری کلیوی شما به نارسایی کلیه باشد عبارتند از:

• حالت تهوع
• استفراغ کردن
• از دست دادن اشتها
• تغییرات در خروجی ادرار
• احتباس مایع
• کم خونی (کاهش گلبول های قرمز خون)
• کاهش میل جنسی
• افزایش ناگهانی سطح پتاسیم (هیپرکالمی)
• التهاب پریکارد (التهاب کیسه ای پر از مایع که قلب را می پوشاند) 

عوامل خطر برای ابتلا به بیماری کلیوی چیست؟

افراد مبتلا به دیابت در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به بیماری کلیوی هستند. دیابت عامل اصلی بیماری کلیوی است که حدود 44 درصد از موارد جدید را تشکیل می دهد. همچنین در موارد زیر ممکن است احتمال بیشتری برای ابتلا به بیماری کلیوی داشته باشید:

• اگر فشار خون بالا دارید
• اگر سایر اعضای خانواده مبتلا به بیماری مزمن کلیوی باشند
• اگر سالخورده هستید

به نقل از سایت  kidneyfund.org   فشار خون بالا یکی از دلایل ابتلا به بیماری کلیه است:

High blood pressure is another leading risk factor for kidney disease and the second most common cause of kidney failure, after diabetes. When you have high blood pressure, the force of your blood flowing through the tiny blood vessels in your kidneys can cause damage. High blood pressure can also be a symptom of kidney disease. Keeping your blood pressure under control can help prevent kidney disease or keep it from getting worse.

فشار خون بالا یکی دیگر از عوامل خطر اصلی برای بیماری کلیوی و دومین علت شایع نارسایی کلیه پس از دیابت است. زمانی که فشار خون بالا دارید، نیروی جریان خون در رگ‌های خونی کوچک کلیه‌ها می‌تواند به آن‌ها آسیب برساند. همچنین، فشار خون بالا می‌تواند یکی از علائم بیماری کلیوی باشد. کنترل فشار خون می‌تواند به پیشگیری از بیماری کلیوی یا جلوگیری از پیشرفت آن کمک کند.

بیماری کلیوی

بیماری کلیوی چگونه تشخیص داده می شود؟

پزشک ابتدا تعیین می کند که آیا شما در معرض خطر ابتلا به بیماری کلیوی هستید یا خیر. سپس آزمایشاتی را انجام می دهند تا ببینند آیا کلیه های شما به درستی کار می کنند یا خیر. این آزمایشات ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• نرخ فیلتراسیون گلومرولی (GFR)

این آزمایش میزان عملکرد کلیه های شما را اندازه گیری می کند و مرحله بیماری کلیوی را مشخص می کند.

• سونوگرافی یا سی تی اسکن شکم

سونوگرافی و سی تی اسکن تصاویر واضحی از کلیه ها و مجاری ادراری شما ایجاد می کند. این تصاویر به پزشک اجازه می دهد تا ببیند کلیه های شما خیلی کوچک یا بزرگ هستند. آنها همچنین می توانند هرگونه سنگ یا شن کلیه، تومور یا مشکلات ساختاری را که ممکن است وجود داشته باشد نشان دهند.

• بیوپسی کلیه

در طول بیوپسی کلیه، پزشک در حالی که شما داروی آرامبخش دریافت کرده اید، تکه کوچکی از بافت از کلیه ی شما را برمی دارد. نمونه بافت می تواند به پزشک کمک کند تا نوع بیماری کلیوی شما و میزان آسیب را تعیین کند.

• آزمایش ادرار

پزشک شما ممکن است برای آزمایش آلبومین از شما نمونه ادرار درخواست کند. آلبومین پروتئینی است که وقتی کلیه‌ها آسیب می‌بینند می‌تواند به ادرار وارد شود.

• آزمایش کراتینین خون

کراتینین یک محصول زائد در بدن است. هنگامی که کراتین (مولکول ذخیره شده در ماهیچه) تجزیه می شود، در خون آزاد می شود. اگر کلیه ها به درستی کار نکنند، سطح کراتینین در خون شما افزایش می یابد.

بیماری کلیوی چگونه درمان می شود؟

درمان بیماری کلیوی معمولاً بر کنترل علت اصلی بیماری متمرکز است. این بدان معنی است که پزشک به شما کمک می کند تا فشار خون، قند خون و سطح کلسترول خود را بهتر مدیریت کنید. پزشک ممکن است از یک یا چند روش زیر برای درمان بیماری کلیوی شما استفاده کنند.

داروهای مورد استفاده در نارسایی کلیه

بسته به علت بیماری کلیوی شما، پزشک ممکن است یک یا چند داروی زیر را تجویز کند:

• مهار کننده آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE) یا مسدود کننده گیرنده آنژیوتانسین (ARB): پزشک شما یا مهارکننده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE) مانند کاپتوپریل یا انالاپریل، یا مسدودکننده‌های گیرنده آنژیوتانسین (ARBs) مانند والسارتان یا لوزارتان را تجویز می‌کند. اینها داروهای فشار خون هستند که می توانند پیشرفت بیماری کلیوی را کاهش دهند. پزشک شما ممکن است این داروها را برای حفظ عملکرد کلیه تجویز کند، حتی اگر فشار خون بالا نداشته باشید.
• دیورتیک ها اینها به حذف مایعات اضافی از بدن شما کمک می کنند.
• استاتین ها، مانند آتورواستاتین و رزوواستاتین، اینها به کاهش سطح کلسترول شما کمک می کنند.
• عوامل محرک اریتروپویتین اگر کم خونی دارید اینها به ساخت گلبول های قرمز خون کمک می کنند.
• ویتامین D و کلسیتریول. اینها به جلوگیری از تحلیل استخوان کمک می کنند.
• اتصال دهنده های فسفات اینها به حذف فسفر اضافی در خون شما کمک می کنند.

بیماری کلیوی

داروهای مورد استفاده در سنگ کلیه

داروها می توانند میزان مواد معدنی و املاح در ادرار را کنترل کنند و ممکن است در افرادی که انواع خاصی از سنگ ها را درون مجاری ادراری خود دارند، مفید باشند. نوع دارویی که پزشک شما تجویز می کند به نوع سنگ کلیه شما بستگی دارد. در اینجا چند نمونه آورده شده است:

• سنگ های کلسیمی: مصرف بالای کلسیم یا مصرف قرص کلسیم در دوزهای بالا احتمال تشکیل سنگ کلسیمی را بالا می برد. برای کمک به جلوگیری از تشکیل سنگ های کلسیمی، پزشک ممکن است یک دیورتیک تیازیدی یا یک فرآروده ی حاوی فسفات تجویز کند.
• سنگ های اسید اوریکی: پزشک ممکن است آلوپورینول را برای کاهش سطح اسید اوریک در خون و ادرار و دارویی برای قلیایی نگه داشتن ادرار تجویز کند. در برخی موارد، آلوپورینول و یک عامل قلیایی ممکن است سنگ های اسید اوریک را حل کنند.
• سنگ های استروویتی: برای جلوگیری از سنگ‌های استروویت، پزشک ممکن است راهکارهایی را برای عاری نگه داشتن ادرار از باکتری‌هایی که باعث عفونت می‌شوند، توصیه کند. در موارد نادر، استفاده طولانی مدت از آنتی بیوتیک ها در دوزهای کوچک یا متناوب ممکن است به دستیابی به این هدف کمک کند.
• سنگ سیستینی: همراه با پیشنهاد رژیم غذایی کم نمک و کم پروتئین، پزشک ممکن است به شما توصیه کند که مایعات بیشتری بنوشید تا ادرار بسیار بیشتری تولید کنید. اگر این به تنهایی کمکی نکرد، پزشک ممکن است دارویی را نیز تجویز کند که حلالیت سیستین را در ادرار افزایش می دهد.

تغییر رژیم غذایی و سبک زندگی

ایجاد تغییرات در رژیم غذایی به اندازه مصرف دارو مهم است. داشتن رژیم غذایی سالم و اتخاذ یک سبک زندگی با مزایای ارتقاء سلامت می تواند به پیشگیری از بسیاری از علل زمینه ای بیماری کلیوی کمک کند. پزشک ممکن است به شما توصیه کند:

• دیابت را از طریق تزریق انسولین مدیریت کنید
• غذاهای پر کلسترول را محدود کنید
• مصرف نمک را کاهش دهید
• یک رژیم غذایی سالم برای قلب داشته باشید که شامل میوه های تازه، سبزیجات، غلات کامل و لبنیات کم چرب است.
• مصرف الکل را محدود کنید
• اگر سیگار می کشید سیگار را ترک کنید
• تا حد امکان از نظر بدنی فعال بمانید
• حفظ وزن متوسط

دیالیز

دیالیز یک روش مصنوعی برای فیلتر کردن خون است. زمانی که کلیه ها از کار افتاده اند یا نزدیک به نارسایی هستند استفاده می شود. بسیاری از افراد مبتلا به بیماری کلیوی در مراحل پایانی باید به طور دائم یا تا زمانی که کلیه اهداکننده پیدا شود، دیالیز شوند. دو نوع دیالیز وجود دارد: همودیالیز و دیالیز صفاقی.

همودیالیز

در همودیالیز، خون از طریق دستگاه خاصی پمپاژ می شود که مواد زائد و مایعات را فیلتر می کند. همودیالیز در منزل شما یا در بیمارستان یا مرکز دیالیز انجام می شود. اکثر افراد سه جلسه در هفته دارند که هر جلسه 3 تا 5 ساعت طول می کشد. با این حال، همودیالیز را می توان در جلسات کوتاهتر و مکررتر نیز انجام داد.

چند هفته قبل از شروع همودیالیز، اکثر افراد را برای ایجاد فیستول شریانی وریدی (AV) جراحی می‌کنند. فیستول AV با اتصال یک شریان و یک سیاهرگ درست در زیر پوست، به طور معمول در ساعد ایجاد می شود. رگ خونی بزرگتر اجازه می دهد تا در طول درمان همودیالیز مقدار بیشتری از خون به طور مداوم در بدن جریان یابد. این بدان معناست که می توان خون بیشتری را فیلتر و تصفیه کرد. اگر شریان و ورید نتوانند به یکدیگر متصل شوند، ممکن است پیوند شریانی وریدی (یک لوله پلاستیکی حلقه دار) کاشته شود و برای همان هدف استفاده شود. شایع ترین عوارض جانبی همودیالیز فشار خون پایین، گرفتگی عضلات و خارش است.

همودیالیز

دیالیز صفاقی

صفاق، غشایی که دیواره شکم را می پوشاند، جای کلیه ها است. در دیالیز صفاقی، لوله ای کاشته می شود و برای پر کردن شکم با مایع دیالیز استفاده می شود. مواد زائد در خون از صفاق به مایع دیالیز جریان می یابد. سپس ماده دیالیز از شکم تخلیه می شود.

شایع ترین عوارض جانبی دیالیز صفاقی، عفونت در حفره شکمی یا ناحیه ای است که لوله کاشته شده است. سایر عوارض جانبی ممکن است شامل افزایش وزن و فتق باشد. فتق زمانی است که روده از طریق یک نقطه ضعیف یا پارگی در دیواره پایین شکم فشار می آورد.

چشم انداز بلند مدت برای فردی که بیماری کلیوی دارد چیست؟

بیماری کلیوی به طور معمول پس از تشخیص از بین نمی رود. بهترین راه برای حفظ سلامت کلیه، اتخاذ یک سبک زندگی با مزایای ارتقاء سلامت و پیروی از توصیه های پزشک است. بیماری کلیوی می تواند با گذشت زمان بدتر شود. حتی ممکن است منجر به نارسایی کلیه شود. نارسایی کلیه در صورت عدم درمان می تواند تهدید کننده زندگی باشد.

نارسایی کلیه زمانی اتفاق می افتد که کلیه های شما به سختی کار می کنند یا اصلا کار نمی کنند. دیالیز یک فرآیند مصنوعی برای مدیریت عملکرد کلیه ها است. دیالیز شامل استفاده از دستگاهی برای فیلتر کردن ضایعات خون شما است. در برخی موارد، پزشک ممکن است پیوند کلیه را توصیه کند.

چگونه می توان از بیماری کلیوی پیشگیری کرد؟

اقداماتی وجود دارد که می توانید برای جلوگیری از بیماری کلیوی انجام دهید:

• آب فراوان بنوشید
• اگر دیابت دارید، قند خون خود را مدیریت کنید
• فشار خون خود را مدیریت کنید
• مصرف نمک را کاهش دهید
• اگر سیگار می کشید سیگار را ترک کنید
• مراقب داروهای بدون نسخه باشید (به عنوان مثال مصرف بی رویه داروهای مسکن میتواند به کلیه آسیب بزند)

همیشه باید دستورالعمل های دوز داروهای بدون نسخه را دنبال کنید. مصرف بیش از حد آسپرین یا ایبوپروفن  می تواند باعث آسیب کلیه شود. اگر دوزهای معمولی این داروها به طور موثر درد شما را کنترل نمی کند، با پزشک یا داروساز مشورت کنید.

اگر موارد زیر را دارید باید سالانه آزمایش شوید:

• دیابت
• بیماری قلبی
• فشار خون بالا
• غذاهای خاصی را محدود کنید

مواد شیمیایی مختلف در غذای شما می تواند به انواع خاصی از سنگ کلیه کمک کند. این موارد عبارتند از:

• سدیم بیش از حد
• پروتئین حیوانی مانند گوشت گاو و مرغ
• اسید سیتریک، موجود در مرکبات مانند پرتقال، لیمو و گریپ فروت
• اگزالات، یک ماده شیمیایی موجود در چغندر، اسفناج، سیب زمینی شیرین و شکلات
• قبل از مصرف مکمل کلسیم با پزشک خود صحبت کنید. برخی از مکمل های کلسیم با افزایش خطر ابتلا به سنگ کلیه مرتبط هستند.

سخن پایانی

بیماری کلیوی یکی از مشکلات جدی سلامت است که در صورت تشخیص به‌موقع و مدیریت مناسب، می‌توان از پیشرفت آن جلوگیری کرد. حفظ سبک زندگی سالم، رعایت تغذیه مناسب و انجام معاینات دوره‌ای از جمله اقداماتی است که می‌تواند به حفظ سلامت کلیه‌ها کمک کند. به یاد داشته باشید که پیشگیری همیشه آسان‌تر از درمان است و مراقبت از کلیه‌ها به معنای تضمین سلامت کلی بدن است. اگر علائمی مشابه مشکلات کلیوی دارید، حتماً با پزشک مشورت کنید.